Life's Biggest Regret - A poem

As I listen to a beautiful song
Goes my mind back so long
Science only had a future
Commerce and Arts went wrong

Wise were all the people
Secured who all the mark
I was never a 'wiseman'
On my mind was this 'mark'

Science was the field
Which had those students bright
For 'they' always felt
Arts and Music had no sight

Wanted I to be
a performing Musician
For the society paid heed
to a wise Physician

Joined I these wisemen
Now knowing I wasn't them
Fumbled in the exams
Not sure of my aim!

Chose later I a field
Landed me in the States   
Realized there in it
My mind has no real stake

People with age of mine
being never stamped 'wise'
Concerts they attended and gave
their passions they did rise!

Follow will I this joy
gain ever this mirth?
Time running away,
or never in this birth?

Looking back I regret
So late I realized
For had that been early
had I dreams materialized!


 - Aashay Gune  

Some (if you call them) Poems! ;)

When I met my first crush

There was a time
in the morning rush  
On the street met I
my first ever crush

Not for the big gap
had I a lump
But for the sigh
she now was plump

Stuck me hard
her hair had a sight
Which alas now
had become white

Ah to get her view
places guys hid!
Ah who is that behind
Gosh! that's her kid!

Heard I a voice
greeting me a hi!
Stood besides her
a geeky nerd guy

A beauty was she
But made her brain loose
Smart me instead
Nerd did she choose

Oh wondered I
Was she my crush?
Said was in a hurry
Made I a rush!


My Voice

Come will once a day
Sing will I all the way
With all emotions comprise
That will be my voice!

The anxiety of the rains
The blossoms of the springs
Of all seasons comprise
That will be my voice

At times the darkness in the night
At times a pleasant morning light
Of all sights comprise
That will be my voice

At times a restless sunset
At times a romantic moonlight
At times an enthusiastic glee
At times silence breaking free
Of all emotions comprise
That will be my voice


My Dream 

Away from the chaos I lie
Neither regret nor a sigh!

Free to follow my passion
With a lot of self-compassion

Keeping all worries at bay
Eager for my day

Waiting for that ray
Flourish will I all the way

A great research by my side
With Music and Arts making a stride

I want to be among the Seers
And stand tall among my peers

To the Rioters 

Hey you rioting men
show some character
Fight amongst you
Mess not the women

you don't have the courage
to spare your brothers
wait to gather some
for your sisters

In this fury of emotions
never you care,
for a person like your father
still never you spare
at least care
for every such mother
who sees us from bare


Spontaneous:

Sit I poised,
riding my vehicle!
Dynamic in nature 
'Past' is its make.

A few tumbles on the road
a few hiccups on the way.
It road is whaky, it is shaky
'Present' is its flow.

The way to the top,
the ultimate bliss where forms.
Passion is your friend,
joy being the only outcome.
Preferred is such destination,
'Future' is the direction.
 

कॅब्रे-डान्सर फिओना

अमेरिकेत शिकायला गेलेल्या विद्यार्थ्यांना सामान्यांची अमेरिका बघायची असेल तर विद्यापीठाबाहेरचे जग पाहणे अत्यंत गरजेचे आहे. ही अमेरिका सिनेमातील कृत्रिम अमेरिकेपेक्षा खूप वेगळी आणि अर्थात वस्तुस्थिती दर्शवणारी असते. उदाहरण द्यायचे झाले तर डॉलर्सचे देईन. अमेरिकन माणूस हा डॉलर्स उडवीत जगत असतो असे आपण सिनेमात बघतो. पण वस्तुस्थिती काय आहे हे इथला सामान्य माणूस दाखवून जातो. ह्याच डॉलरच्या मागे अमेरिकन माणसाला कसे झगडायला लागते व एकदा ते मिळाले की ते टिकवणे ही कसरत तो कसा करतो हेच त्यातून दिसून येते! एकदा हे समजू लागले की मग अमेरिकन अर्थव्यवस्था सामान्यांना कशी लुबाडते हे कळायला लागते. आणि मग दिसू लागते अमेरिकन गरीबी! आणि ह्या गरिबीतून, झगडण्यातून निर्माण होणारे अमेरिकन स्वभाव आणि डॉलर्स कमावण्याची साधने!

अमेरिकेत विद्यार्थी दशेत असताना मी एका 'मॉटेल' मध्ये काम करत होतो. तिथे  मला वरील सांगितल्याप्रमाणे अनेक प्रकारची माणसं भेटली. त्या अनेक व्यक्तींमध्ये जर सर्वात कुणाचे आयुष्य मनाला छेद देऊन गेले असेल तर ते फिओनाचे! मॉटेलच्या मागे एक 'कॅब्रे' होता! फिओना ह्या कॅब्रे मध्ये नृत्य करायची. अजूनही करत असेल कदाचित.
मी मॉटेलमध्ये काम शिकून घेत असताना प्रथम तिला पाहिले. तेव्हा ही मागच्या कॅब्रे मध्ये 'कॅब्रे-डान्सर' आहे हे कळले. त्या दिवशी मी आणि मला काम शिकवणारा माझा मित्र एकमेकांकडे बघून हसल्याचे तेवढे स्मरते! पण फिओना ने हे असे हसणे, चेहऱ्यावर ते कृत्रिम स्मित ठेवून कसे काय पचवले (आणि आताही पचवत असेल), हे मला त्यानंतर तिच्याशी अनेकवेळेला झालेल्या बोलण्यामुळे समजले. आणि परिस्थिती ही माणसाला घडवण्यात सर्वस्वी कशी जवाबदार असते हे पटवूनही दिले!              
त्यानंतर तिचे दर्शन एखाद्या महिन्याने झाले. तेव्हा मला काम येऊ लागले होते आणि मी मॉटेलमध्ये रात्रपाळी करू लागलो होतो. फिओना बरोबर तिचा 'बॉयफ्रेंड' होता. आपल्या ओठांचा विस्तार जवळ जवळ कानापर्यंत नेत तिने स्मितहास्य (?) केले आणि मला म्हणाली, " एक 'सिंगल बेड' रूम दे. मी इकडे येत असते....तू नवीन दिसतो आहेस." ती हे सांगताना तिचा बॉयफ्रेंड तिच्या केसांशी खेळू लागला आणि तिच्या गळ्याचे चुंबन घेऊ लागला. हे सारे माझ्या डोळ्यापुढे घडत असताना मी 'पाहून-न पाहिल्यासारखे' केले आणि तिने मागितलेली खोली तिला देऊन टाकली. आणि नंतर एक अजागळ वाक्य त्या दोघांकडे फेकले - " उद्या नाश्त्याला भेटूया!"
हे माझे वाक्य ऐकून दोघे जोर-जोरात हसू लागले. असे हसण्याचे कारण काही तासांनी मला समजले. पहाटे तिचा बॉयफ्रेंड मला खोलीची चावी द्यायला आला आणि संपूर्ण दंतदर्शन व्हावे असे हास्य करीत तो जातो आहे हे मला सांगितले!  आणि झाला प्रकार माझ्या ध्यानात आला. नाश्त्यापर्यंत थांबणे हा उद्देशच नव्हता त्यांचा! आणि ४ च्या सुमारास फिओना आली. " राहायला दिल्याबद्दल धन्यवाद! मला ह्याची 'कंपनी' आवडली. ह्याने मला जास्त त्रास दिला नाही.....मागे ज्याच्याबरोबर आले होते त्याने खूप त्रास दिला मला! गुड बाय .....सी यु नेक्स्ट टाईम", डोळा मारीत फिओना निघून गेली. हे सारं मला सांगायची काय गरज होती, हा विचार करीत सकाळी मी घरी गेलो.

त्यांनतर काही आठवड्यांनी फिओना एका व्यक्तीबरोबर मॉटेलमध्ये आली. रात्र काढायला आलेल्या व्यक्तींना नाश्त्याबद्दल विचारायचे नाही हे आता मी चांगलेच जाणून होतो! ही व्यक्ती मात्र पन्नाशीतली अगदी सहज वाटत होती.  " तो तूच होतास काय रे...मगाशी मी फोन केला होता तेव्हा मला reservation  ला नाही म्हणणारा,"
तो तगडा माणूस माझ्यासमोर गुरगुरला. झालं असं होतं की ह्याने खोली बुक करण्यासाठी फोन केला होता आणि आमच्या मैनेजरने आम्हाला तसं करायला परवानगी दिली नव्हती. शेवटी फिओनाने मध्यस्थी केली आणि म्हणाली, " हा आपलाच माणूस आहे, एरिक....ह्याने मागच्या वेळेस मला स्वस्तात खोली दिली होती.मला खात्री आहे हा आपल्याला आतासुद्धा मदत करेल." आणि दोन पुरुषांमध्ये स्थापन झालेलं शीतयुद्ध एका सुंदर स्त्रीने थांबवले! नंतर फिओना मला स्वतः येऊन म्हणाली, " आय एम सॉरी....पण एरिक जरा तापट डोक्याचा आहे. त्याला सर्व काही लवकर हवं असतं...आणि जेव्हापासून त्याची नोकरी गेली आहे तेव्हापासून तो जास्तच चिडतो. त्याची नोकरी एका आशियाई माणसाने घेतली म्हणून त्याला तुझा जास्त राग आला असेल!" मी आशियाई आहे हे तिला माहिती असूनसुद्धा ती मला हे सगळं सांगत होती.  आणि मागे झाले तसेच ह्या वेळेला देखील झाले. पहाटे एरिक येऊन मला खोलीची चावी देऊन गेला. चेहऱ्यावर हास्य अर्थात नव्हतेच! आणि मग तक्रारीचा सूर लावत फिओना आली. " आय हेट एरिक! सारखा छळत होता मला....अजिबात झोपू दिले नाही रात्रभर! त्रास दिला फार. मी अजिबात येणार नाही त्याच्याबरोबर इकडे.....जरी त्याने मला १००० डॉलर्स दिले तरीसुद्धा!" सकाळचे ६ वाजले होते. मला तिची दया आली आणि मी तिला कपभर कॉफी पिऊन जा असा सल्ला दिला. " नो हनी, मला झोपेची गरज आहे.....मी घरी जाऊन झोपते....आज रात्री परत कामाला यायचे आहेच....झोप असणं गरजेचं आहे!" मागच्या कॅब्रेकडे बोट दाखवत, किंचित तोंड वाकडं करीत फिओना निघून गेली!
आश्चर्य ह्याच गोष्टीचे होते की ही बाई मला सगळं सांगत का होती? तिला मी ह्यापूर्वी फक्त एकदाच भेटलो होतो. पण मॉटेलमध्ये काम करणाऱ्या माझ्यासारख्या कारकुनावर एवढा विश्वास? का तिला सतत कुणाला तरी काहीतरी सांगावेसे वाटत असेल? अमेरिकन एकटेपणाचा अंदाज घेत मला दुसरा पर्याय जास्त बरोबर वाटला! मात्र मी कॉफी विचारलेल्या त्या दिवसानंतर फिओना माझ्याशी अधिक बोलू लागली. येता-जाता गप्पा मारू लागली. तिच्या कॅब्रे मध्ये इतर मुली कशा आहेत ह्याबाबतीत सांगू लागली. सर्वांना सोडून लोकं हिलाच कसे निवडतात आणि इतर मुली हिच्यावर कशा जळतात ह्या कथा देखील मी ऐकल्या! शेवटी ही मुलगीच ना! तुमची नोकरी कुठलीही असली तरी देवाने घडवलेल्या ह्या मुलभूत गोष्टी माणसात असतातच! 'thanksgiving ' ला खूप शॉपिंग कर असा ही सल्ला तिने नंतर मला दिला....नंतर नाताळच्या देखील शुभेच्छा दिल्या!
नंतर एक असा काही किस्सा झाला की आमच्या बोलण्यात थोड्या दिवसांसाठी खंड पडला! फेब्रुवारी महिन्याच्या रात्री फिओना मॉटेलमध्ये राहायला आली. ह्यावेळेला मात्र ती एकटी होती. पण सारखी कुणाचीतरी वाट बघत होती. अस्वस्थ वाटत होती. शेवटी मीच होऊन विचारले, " तू कुणाची वाट बघते आहेस का?"
" हो", ती म्हणाली. " त्याने मला सांगितले तुला आज दुप्पट डॉलर्स देईन आणि आज तो आलाच नाही. तो जर आला नाही तर रूमचे डॉलर्स मला एकटीला भरावे लागतील आणि सारे डॉलर्स माझे स्वतःचे खर्च होतील! मग उद्या मला जास्त काम करावे लागेल!" कुणीतरी तिला डॉलर्सचे आमिष दाखवून फसवले होते. " थोडावेळ थांब ना, तो नक्की येईल", मी उगीचच समजुतीचा सूर लावला! " मला तू ह्या गोष्टीसाठी आवडतोस....तू खरच खूप स्वीट आहेस", ती म्हणाली! आता मी समजूत काढतो म्हणून ती एवढी खुश झाली होती आणि अमेरिकेत 'आय लाईक यु" म्हणायची पद्धत आहे.....नाहीतर एखादी मुलगी एका नुकत्याच अमेरिकेत आलेल्या भारतीय  तरुणाला असं म्हणाली असती तर त्याची स्वारी आकाशात उडाली देखील असती!
नंतर त्याच रात्री ३ वाजता तिचा खोलीतून फोन आला. " मी कुणावर विश्वास ठेवणार नाही. मी माझी कमाई आज फुकट घालवली आहे. ह्यापुढे मी अजिबात एकटी येणार नाही राहायला.....मला उद्या सकाळी ५.३० चा 'wake - up  call ' दे!" दुप्पट डॉलर्स मिळण्याच्या आशेने आलेल्या फिओनाला तिच्या त्यादिवशीच्या बॉयफ्रेंड ने फसवले होते आणि ती तिची कमाई खोलीचे भाडे देण्यात आता वाया घालवणार होती! मी त्यानंतर माझी मॉटेल मधली ठरलेली कामं केली आणि बरोबर ५.३० ला नाश्ता मांडायला सुरुवात केली. तेवढ्यात एक गोड आवाज माझ्या कानी पडला, " गुड मोर्निंग हनी!" आणि वळून पाहतो तर काय.....
फिओना नाश्त्याची चौकशी करायला उभी होती....परंतु तिच्या अंगावर फक्त एक टॉवेल होता! ही बाई अंघोळकरून तशीच मला खाली विचारायला आली होती! मला काय बोलायचे काहीच सुचेना. पण हिचे रडगाणे सुरूच होते! "मी काल रात्री पासून काहीच नाही खाल्लं! त्याची वाट बघत बसले ना! मला डॉलर्सची खूप गरज आहे....म्हणून मी त्याचे ऐकले आणि मला दुप्पट डॉलर्स मिळतील ह्या आशेने इकडे राहायला आले. मी आता कुणावर विश्वास ठेवणार नाही!" साहजिकच अस्वस्थतेच्या स्थितीत ती स्वतः ची वेशभूषा देखील विसरली होती! त्यादिवशी नाश्ता करून ती निघून गेली, परंतु माझ्या मनातून ती एकदम उतरली!

 
माझ्यासाठी ती आता एक लाज नसलेली बाई होती. इतर मुलांसारखेच माझेसुद्धा विचार सुरु झाले! आमचं असं आहे.....कॅब्रे मध्ये नग्न स्त्रीला आम्ही न लाजता बघू, परंतु तीच स्त्री बाहेर कुठे अशी दिसली की तिला नाव ठेवून मोकळे! नंतर फिओना माझ्याशी बोलायला यायची....पण मी एक-दोन शब्दात उत्तरं देऊन संभाषण टाळायचो. आणि अचानक एके दिवशी( रात्री) एक असा प्रसंग घडला की फिओना ने मला तिची सगळी कहाणी सांगितली.....आणि मी देखील ती मन लावून ऐकली!
त्या रात्री लोकांची वर्दळ अगदी कमी होती. मी देखील वेळ मारण्यासाठी फेसबुकचा वापर करीत होतो. आणि वाद्यसंगीत लावून ऐकत बसलो होतो. संतूर हे वाद्य होते! रात्रीच्या त्या प्रहरी शिवकुमार शर्मांचा 'मालकंस' मॉटेलमध्ये वेगळाच रंग भरत होता! " किती छान संगीत आहे हे.....मला ऐकायला खूप छान वाटतंय ", बघतो तर समोर फिओना उभी! मी पण संगीत हा विषय निघाल्यामुळे खुललो आणि हे संगीत कुठलं आहे, हे वाद्य कुठलं आहे.....हे माझं ठरलेलं भाषण सुरु केलं! ;)   
" खूप छान आहे रे! मी हे कधीच ऐकलं नव्हतं! तुला माहिती आहे? मी माझ्या शाळेत गायचे!" तिने हे असे सांगणे अनपेक्षित होते! पण असं सांगून ती एकदम ५ सेकंद थांबली. मी लगेच संगीत हा विषय सुरु झाल्यामुळे विषयाच्या गाडीची driving seat घेतली! "काय गायचीस तू? कुणाचे संगीत तू ऐकतेस?"
" मी शाळेत एका 'choir ' मध्ये गायचे! आणि मला herbie hannock ला ऐकायला आवडते. पण काय सांगू....ह्या नोकरीमुळे वेळच नाही मिळत!" तिच्या चेहऱ्यावरची नाराजी स्पष्ट दिसत होती! " पण मला शाळेबद्दल बोललेलं आवडत नाही! ते माझ्या आयुष्यातील सर्वात वाईट दिवस होते", ती अगदी निर्विकारपणाने म्हणाली. मी आश्चर्याने विचारले. " असं का?" आणि त्यानंतर जवळ जवळ ३० सेकंद स्तब्धता पसरली. बाहेरच्या highway वरून जाणाऱ्या गाड्यांचा आवाज स्पष्टपणे त्या रात्रीच्या प्रहरी ऐकू येत होता! आणि फिओनाची कळी खुलली आणि ती बोलू लागली.
" यु नो....तुमच्यासारखे माझे आयुष्य नव्हते. माझ्या आई-वडिलांचे एकमेकांशी पटायचे नाही! आई तिच्या बॉयफ्रेंड बरोबर राहायची आणि मी बाबांबरोबर. माझ्या शाळेत माझ्या मित्र-मैत्रिणींचे आई-वडील यायचे....केवळ माझेच यायचे नाहीत. त्यांच्या बरोबर बाहेर जेवायला जाता आलं नाही कधी.....आणि मी चांगलं गायले की मला शाबासकी पण कधी मिळायची नाही! I  hate  my  parents  for  this !"
" माझ्या घरी मी आणि माझे बाबाच राहायचो. आई कधी कधी मला भेटायला यायची, पण जर तिच्या बॉयफ्रेंडने परवानगी दिली तरच. बाबा माझ्याशी कधीतरीच बोलायचे....नंतर-नंतर त्यांच्या गर्लफ्रेंड्स घरी येऊ लागल्या. मला माझ्याच घरी कुणाशी बोलता यायचं नाही....मी माझ्याच घरी एकटी होते. " फिओना आता बांध फोडून बोलत होती आणि मी शांतपणाने ऐकत होतो. " माझे बाबा एका सिमेंट कारखान्यात कारकून होते आणि ते त्यांचा पगार ह्या बायकांवर उडवायचे. त्या बायकांना हे एवढे डॉलर्स मिळताना मी बघायचे आणि तेव्हा मला वाटले.....ह्या पेश्यात जास्त कमावता येतं. आणि मी कॅब्रे डान्सर होयचे ठरवले. पण तीच तर चूक केली मी!  मला वाटलं पुरुष हे मनापासून डॉलर्स देतात.....पण नाही....त्या हरामखोरांना फक्त तुमचा फायदा घ्यायचा असतो हे मला आत्ता समजायला लागलंय.पण आता उशीर झाला आहे!
तेवढ्यात मॉटेल मध्ये राहणरी एक बाई मला काही प्रश्न विचारायला म्हणून आली. आणि परत जाता जाता तिने एका विशिष्ट नजरेने फिओनाकडे पहिले. फिओनाने देखील ' अशा  छप्पन नजरा रोज झेलते' ह्या  थाटात तिच्याकडे पाहिले . आणि  परत सगळं  सांगायला सुरुवात केली!  " माझ्या बाबांमुळे मी ह्या पेश्यात उतरले. त्यांना डॉलर्स उडवताना बघितले होते ना मी! "  मी तिचे बोलणे तोडून मध्येच विचारले, " पण एका नृत्याचे तुम्ही २० डॉलर्स घेताच ना? मिळतात की तुम्हाला डॉलर्स!"
" मी पण असाच विचार केला होता. माझ्या मैत्रिणीने शाळेत सांगितले होते....दिवसाला ४- ५ नृत्य केली की बरेच  डॉलर्स मिळतात. पण तसं नाही ना! आम्ही आमच्या मालकाला आठवड्याभरात एक विशेष रक्कम देतो. मला ४०० डॉलर्स आठवड्याचे द्यावे लागतात त्याचे stage वापरण्यासाठी. त्यावर जर काही आम्हाला मिळाले तर ते आमचे. आणि त्याच्याखाली कमाई जाऊ लागली....आणि असं दोन वेळेस  झालं की आमची हकालपट्टी होते! आमच्यामुळे सर्वात आधी डॉलर्स त्यांना मिळतात....आम्हाला नाही..!" ह्याचा अर्थ त्यांना 'पगार' हा प्रकारच नव्ह्ता! फिओनाला जर  आठवड्याला ५०० डॉलर मिळाले, तर त्यातले १०० फक्त तिचे. वरचे ४०० जाणार क्लबला!  " जर क्लब चांगल्या परिसरात असेल तर ते तुमच्याकडून ह्यापेक्षा जास्तदेखील घेईल, पण हे असं सगळ्या  क्लब्स मध्ये असतं", ती पुढे सांगू लागली.
"आम्ही सगळ्या क्लब्समध्ये lap dance  हवा आहे का असे विचारात फिरतो....कारण त्याचे आम्हाला २० डॉलर्स मिळतात....pole  dance केलं तर फक्त १ डॉलरच्या नोटा आमच्यावर उधळल्या जातात. आम्हाला आठवड्याच्या सुरुवातीलाच ४०० डॉलर्स जमवायचे असतात....मग नंतर आम्हाला कमाई स्वतःसाठी करता येते." मला लगेच माझ्या मित्राची आठवण आली. त्याच्याकडे एक  कॅब्रे-डान्सर , 'lap  dance ' हवा आहे का असे विचारात आली होती. त्याला स्वतःच्या चांगल्या दिसण्यावर जणू खात्रीच पटली होती! पण त्याचे मूळ कारण आत्ता काळात होते....डॉलर्स जमवायचे हे कारण!
" पण जर तुमच्या क्लब मध्ये कमी लोकं आली तर? आणि तुम्हाला ४०० डॉलर्स साठवायला
जमलंच नाही तर?" मी प्रश्न केला.
"मग आम्ही मॉटेलमध्ये येतो. ती आमची कमाई असते", चेहऱ्यावरची रेषही न हलू देता ती म्हणाली. डॉलर्स कमावण्यासाठी ही धडपड आता माझ्या लक्षात येत होती. क्लब जेवढे डॉलर्स कमावतात आणि डान्सर्स जेवढे कमावतात ह्यात खूप तफावत आहे! 
"आणि मग शेवटी तुमच्याकडे काही डॉलर्स उरतात का? महिन्या अखेरीस काही शिल्लक राहते का?" प्रश्नावरून राष्ट्रीयत्व ओळखता आले असते तर मी भारतीय आहे हे तिने लगेच ओळखले असते! ;)
  " काहीच उरत नाही रे महिन्याचा अखेर! अर्ध्याहून जास्त डॉलर्स माझे घरभाडे भरण्यात जातात. त्यानंतर वीज बिल आहे, इंटरनेटचे भाडे आणि जेवण- खाण! पण सर्वात जास्त डॉलर्स जातात ते 'make up ' चे
सामान घेण्यात! आम्ही नाचताना नग्न होतो आणि त्यामुळे आम्हाला साऱ्या शरीराला सजवावे लागते,सारखे ताजे-तवाने दिसावे लागते, त्वचेची काळजी घ्यावी लागते. ह्यात बराच खर्च होतो!" ती हे फार सहजतेने सांगत होती. आणि मी त्या रात्री हे सारे व्यवस्थित ऐकले. ती सांगत होती त्यात तत्थ्य देखील होते. शेवटी काय, डॉलर्स खात्यात जमा होणे आणि ते खात्यातून बाहेर जाणे ह्याच चक्रात तिचे आयुष्य कोरलेले होते!
कॅब्रे मध्ये गेल्यावर तिथल्या ह्या मुली समोर बसलेल्या लोकांकडे त्यांना आकर्षित करण्याच्या हेतूने एका विशिष्ट नजरेने पाहतात. समोर बसलेल्या पुरुषांना ती नजर फक्त दिसते. त्या नजरेखाली दडलेली परिस्थिती मात्र कुणालाच दिसत नाही. ती परिस्थिती त्या रात्री मला फिओनाने तिच्या शब्दात सांगितली. ह्या साऱ्या अनुभवात तिचे एकटेपण समजून घेण्याचा प्रयत्न मी केला. त्या दिवशी देखील ती टॉवेल लावून खाली आली, त्यात तिची हताशा दिसत होती, डॉलर्सची जमवा-जमव करताना होणारे कष्ट दिसत होते आणि एकूण तिच्या त्या नोकरीमुळे आलेली थोडी 'धिटाई' सुद्धा होती! फक्त त्या रात्री माझ्यात तिला समजून घेण्याची ताकद नव्हती. तिची ही कथा ऐकल्यावर मात्र हे सारे विसरून माणूस म्हणून तिच्यासाठी एक सहानुभूती निर्माण झाली एवढे खरे! 

- आशय गुणे                            

Image Credits:  1. http://stellacreation.blogspot.in/2011/09/cabaret-red-grey-bracelet.html
2.For the beautiful pole-dance sketch - http://www.sharecg.com/v/49020/related/1/3D-and-2D-Art/Pole-Dance
3. http://www.snafu-comics.com/forum/viewtopic.php?f=5&t=23611&start=300

स्टीव आणि त्याचे 'बाबा'

    सी.एस.टी वरून पनवेलला येणाऱ्या शेवटच्या लोकलने प्रवास करत होतो. मुंबईतल्या 'वारा खेळता असणाऱ्या' अश्या एकाच ठिकाणी - म्हणजे ट्रेनच्या दरवाज्यात उभा होतो!
ट्रेनच्या दरवाज्यात उभं राहून संगीत ऐकणं ही माझ्यासाठी उच्च-आनंदाची स्थिती आहे. आणि,  'i -pod ' shuffle स्थितीत असल्यामुळे, कानांना केव्हा कसली मेजवानी मिळेल काय सांगता येत नाही. आणि अचानक एका जुगलबंदीची 'रेकॉर्ड' सुरु झाली. ती जुगलबंदी होती विख्यात सरोदवादक उस्ताद अलिअक्बर खान आणि विख्यात सतारवादक विलायातखान ह्यांच्यात. मंदिराच्या गाभाऱ्यात 'ओम' म्हटलं की आवाज घुमतो तसा तो सरोद चा आवाज आणि मोत्यांची माळ सोडल्यावर जितके अलगद ते मोती त्यातून सांडतील तसा सतारीचा साज! आणि ह्या दिव्य सुरांना उस्ताद झाकीर हुसैन आणि अवतार सिंग ह्यांच्या तालाची गुंफण! खरच, ह्या सुरांच्या फुलांना तालाचे गुंफण बसले की पुष्पगुच्छासारखी मैफल पेश होते!
                    'क्या बात है' म्हणत म्हणत मी ऐकू लागलो. परंतु, 'तिलक- कामोद' रागाची ती रेकॉर्ड ऐकता ऐकता आठवण झाली एका वल्लीची! ती वल्ली म्हणजे स्टीव. स्टीव ह्या माणसाने ७० च्या दशकात झालेल्या ह्या मैफिलीत हजेरी लावली होती. तो होता 'स्टीव मिलर' - विख्यात सरोदवादक अलिअक्बर खान ह्यांचा शिष्य! मी अमेरिकेत असताना एक वर्ष आमची 'संगीत' ह्या धाग्यावर टिकलेली मैत्री होती.
                      २००७ साली ही रेकॉर्ड मी 'download ' केली. तेव्हा अमेरिकेत जाईन असं ठरवलं देखील नव्हतं. परंतु ३ वर्षांनी ह्या रेकॉर्डशी संबंधित असलेला ईसम मला भेटेल, त्याच्याशी चर्चा होईल, मैत्री होईल असे मला स्वप्नातदेखील वाटले नव्हते! ह्याच स्टीवबद्दलच्या काही आठवणी इथे लिहाव्याश्या वाटल्या!
                   
              २०१० साली भारतातून परत अमेरिकेत गेलो. सुट्टीसाठी आलो होतो ना! मनात विचार आला संगीताशी निगडीत काहीतरी करावे. तीच तर माझी आवड आहे आणि त्या देशात ओळखी वाढवायचे एक साधन. भारतीय संगीत शिकवणारे कुणी माझ्या शहरात आहेत का ह्याचा शोध मी घेऊ लागलो. तर गुगल वर एक नाव आढळले. 'स्टीव मिलर', वाद्य: सरोद, इच्छुक व्यक्तींना गाणे सुद्धा शिकवून मिळेल! क्षणभर विश्वास बसेना......भारतीय संगीत आणि अमेरिकन नाव? पण क्षणभरच! कारण, रवी शंकर ह्या व्यक्तीमुळे आणि आता झाकीर हुसैन मुळे भारतीय शास्त्रीय संगीताचे अनेक अमेरिकन शौकीन आहेत हे माझ्या ध्यानात आले! आणि त्वरित स्टीव ला
e -mail केलं. दोन दिवसात उत्तर आले. ' शनिवारी भेटूया का?' मी कशाला नाही म्हणतोय....ठरलं....आणि आम्ही शनिवारी त्याच्या घराच्या जवळ असलेल्या 'स्टारबक्स' मध्ये भेटायचे ठरवले. उत्सुक्तेपोटी मी अर्धा तास आधीच जाऊन पोचलो. त्याचे फोटो आणि video मी आधीच पाहून ठेवले होते. त्यावरून एवढे कळले की हा पठ्ठा अलिअक्बर खान ह्यांचा शिष्य आहे....आणि त्यांनी स्थापन केलेल्या 'अली अकबर कॉलेज ऑफ म्युसिक' मध्ये शिकला आहे. एवढे माझ्यासाठी पुरे होते. त्या कॉलेजबद्दल मला भरपूर माहिती होती आणि अलिअक्बर ह्यांची सरोद देखील मला आवडते. ह्या एवढ्या भांडवलावर मी  'interview ' ला जायच्या ऐटीत तयारी करून गेलो!
        मी दाराशी उभा होतो. इतक्यात एक गाडी आली. एक बऱ्यापैकी उंच व्यक्तिमत्व त्यातून बाहेर पडले. हाफ पेंट आणि टी-शर्ट घातलेले आणि डोक्यावर टेक्सास ची टोपी. तब्बेतीने अगदी धष्ट-पुष्ट! दोघांनी एकमेकांना अगदी क्षणात ओळखले. मी त्याचे फोटो बघितले होते म्हणून आणि 'ह्या गोरयांमध्ये  भारतीय दिसतोय तोच आशय' असं असेल म्हणून त्याने! आत बसलो आणि कॉफी मागायच्या आत संगीत हा विषय सुरु! किंबहुना, दोघांना कॉफीपेक्षा संगीताचेच व्यसन जास्त होते! प्रथम मी माझा परिचय करून दिला. मी अमेरिकेत कधी आलो...प्रथम कुठल्या शहरात होतो, इकडे कधी आलो....काय करतोय असे क्षुल्लक विषय झाल्यावर मी त्याच्याबद्दल विचारले. त्याचा परिचय ऐकून मात्र मला माझ्या देशाच्या शैक्षणिक परिस्थितीची  आणि सामाजिक वस्तुस्थितीबद्दल कमालीची चीड आली! हा माणूस प्रथम 'mountaineering ' शिकायचे म्हणून नेपाळला गेला. तिकडे शिकता शिकता त्याला शेजारच्या भारतात जावेसे वाटले. कारण अमेरिकेत त्याकाळी भारताबद्दल आणि एकूण पूर्व-संस्कृती बद्दल कमालीची उत्सुकता आणि आस्था होती! (आजही आहे. जे भारतीय अमेरिकेत चांगले वागतात त्यांनी ती टिकवूनही ठेवली आहे! )  भारतात आल्यावर त्याच्या कानी भारतीय शास्त्रीय संगीत पडले आणि त्याने निर्णय घेतला- हेच शिकायचे! कुठे शिकायचे हा प्रश्न योगायोगाने सुटला. जवळ-जवळ तेव्हाच 'अलिअक्बर' ह्यांनी कॅलिफोर्निया मध्ये ते कॉलेज स्थापन केले. रवी शंकर, अलिअक्बर आणि अल्लारखा ( झाकीर चे वडील) ह्यांनी भारतीय संगीताचा झेंडा अमेरिकेत रोवला तेव्हाचा तो काळ होता! लगेच स्टीव ने गाडी मागे वळवली आणि त्या कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला.   
                स्टीव मग त्याच्या कॉलेजच्या वर्षांबद्दल सांगण्यात रमून गेला! साक्षात अलिअक्बर खान ह्यांच्या समोर बसून शिकायची संधी नियतीने त्याला दिली होती. त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करीत होता सारखा. 'तुला सांगतो आशय, अलिअक्बर खान ह्यांना सगळे प्रेमाने बाबा म्हणायचो.....बाबांनी आम्हाला अनेक राग शिकवले...पण त्यांची शिकवण्याची पद्धत अगदी आम्हाला खुलवणारी होती.आम्हाला साऱ्या स्वर-संगती समजल्या की नाही ह्याची काळजी ते घ्यायचे. आणि आम्ही काही विचारले की न रागावता उत्तर द्यायचे. पण ठरलेलं काहीच नसायचं....कधी म्हणायचे आज 'राग चंद्रनंदन' वाजवूया...ते वाजवायचे...आणि आम्ही त्यांच्या मागे-मागे!' मी हे अगदी आनंदाने ऐकत होतो. एकतर दूरदेशात कुणीतरी आपल्या संगीताबद्दल, आपल्या कलाकारांबद्दल बोलतंय हा आनंद....वर तोही एक अमेरिकन आहे ह्याने तो द्विगुणीत होत होता!
                 आणि अचानक स्टीवला एका  मैफलीची आठवण झाली. ' आमच्या कॉलेजमध्ये विख्यात सतारवादक विलायात्खन आले होते....त्यांची बाबांबरोबर जुगलबंदी होणार होती. आम्हाला ह्याची हूरहूर आधीच लागली होती. आमच्या कॉलेजात कुणीतरी एक अफवा पसरवली....विलायत खान हे तबल्याला किशन महाराज ह्यांना घेऊन येणार आहेत आणि बाबा अल्लारखा( झाकीर चे वडील)  ह्यांना तबल्याला बसवणार आहेत.......आमची तर झोप उडाली होती रे......एवढे मोठे वादक वर त्यांच्याबरोबर एवढ्यामोठ्या तबलावादकांची जुगलबंदी! आम्ही त्यादिवसाची उत्सुकतेने वाट बघत होतो! ( काय सुंदर अफवा होती ही.....अफवा उठवणारा किती रसिक असावा.....असा विचार मी करत होतो) पण ऐत्यावेळेला विलायत खान ह्यांनी अवतार सिंग हा तबलावादक आणला. बाबांनी देखील झाकीरला बोलावून घेतले! आणि जुगलबंदी काय रंगली ती! इथे स्टीवने त्या आठवणीत डोळे मिटले आणि माझ्याही डोळ्यासमोर माझ्या जन्माच्याही आधी झालेली मैफल आली! तो पुढे सांगू लागला, " दोघांनीही उत्कृष्ट वादन केले....पहिले पुरियाकल्याण ने सुरुवात झाली....नंतर यमन, मग बिहाग, मग तिलक कामोद...नंतर पिलू असे राग वाजवले! आणि शेवटची भैरवीची रागमाला तर काय उत्कृष्ट झाली.....४० मिंट चालू होती......आम्ही वेळ-काळ सोडून ऐकत बसलो होतो.....आम्ही नशीबवान रे...असा योग आमच्या आयुष्यात आला! विलायत खान हे घराण्याचा अभिमान तीव्रतेने मांडणारे होते....पण आमचे बाबादेखील कमी नव्हते...मी प्रथम बाबांना एवढे आक्रमक होताना पहिले होते तेव्हा! पण ही माणसे एवढी थोर.....बाबांनी तिलक-कामोद रागात एक अशी जागा घेतली की आमच्या आधी जर कुणी दाद दिली असेल तर ती विलायत खान ह्यांनी!
                   मी सुरुवातीला ज्या 'रेकॉर्ड' बद्दल लिहिले आहे ती हीच!
http://www.youtube.com/watch?v=m0oX6dy76Vw
            नंतर इतर विषय निघाले. 'मी झाकीरला तो १० वर्षांचा होता तेव्हा ऐकलं' ह्या वाक्याने मला कमालीचा हेवा वाटला त्याचा! स्टीवने अनेक भारतीय कलाकार जवळून बघितले होते. त्यामुळे त्यांच्या आठवणीत तो रमून जात होता! 'एन राजम च्या वायोलिन च्या मागे आम्ही कसे वेडे होतो, इथपासून ५ तास चाललेली भीमसेन जोशींची मैफल...सारे काही त्याला आठवत होते. गायकांमध्ये आमच्या आवडीत एकमत झाले - भीमसेन जोशी आणि कुमार गंधर्व! आणि अचानक त्याचे गुरु, 'बाबा',अली अकबर खान ह्यांच्या निधनाचा विषय निघाला. आणि स्टीव ने सांगितलेली ती गोष्ट मी कधीच विसरू शकणार नाही.
         " आशय, आम्हाला फार काळजी वाटत  होती बाबांच्या तब्बेतीची. पण त्यांचे स्वास्थ्य दिवसेन-दिवस खालावत चालले होते. त्यांचे वय देखील कमी नव्हते...८६ होते! आणि ज्यादिवशी ते गेले त्या दिवशी त्यांनी काय केले माहिती आहे? त्यांच्या मुलाला हार्मोनियम आणायला सांगितली,सूर धरायला सांगितला आणि राग दुर्गा गायला सुरुवात केली! आणि गाऊन झाल्यावर थोड्यावेळाने बाबा आपल्याला सोडून गेले. कलाकाराची शेवटची इच्छा काय रे शेवटी....गायचे....प्राण जाईपर्यंत! मला कॅलिफोर्नियाला जायचे होते...पण माझ्या 'weak  heart ' मुळे डॉक्टरांनी मला जायला मनाई केली. मी सारा दिवस रडून काढला!" आणि असं म्हणता म्हणता स्टीव माझ्यासमोर रडू लागला! शेजारचे लोक आमच्याकडे पाहत होते, पण त्याला त्याची परवा नव्हती. आपल्या गुरूबद्दल असलेल्या भक्तीमुळे आणि एका कलाकाराच्या आयुष्याचा अंत होत असलेला तो क्षण डोळ्यासमोर येऊन माझेही डोळे पाणावले!
                " ह्यापुढे माझ्यासमोर बाबांचा विषय काढू नकोस रे.....I  cannot control  my  tears ", असं हसत- हसत मला म्हणाला. नंतर मला माझ्या घरापर्यंत सोडलं आणि आपण 'टच' मध्ये राहूया अशी कबुली दिली.
                    नंतर मग आम्ही एकमेकांना 'फेसबुक' वर 'add 'केले आणि संगीताची देवाण-घेवाण सुरु झाली! त्याने काही चांगले ऐकले की तो मला द्यायचा, व तेच मी देखील करू लागलो. आणि थोड्याच दिवसात स्टीव हा 'कीर्तन' करतो हे कळले! त्याने लगेच मला त्या कीर्तनांना यायचे आमंत्रण दिले. ते कीर्तन मात्र एक विलक्षण अनुभव होता. एका 'योग शिकवणाऱ्या शाळेत'  ह्यांचा अड्डा जमायचा....अजूनही जमतो. स्टीव हा अनेक स्तोत्र संगीतबद्ध करतो.....गणपतीची, सरस्वतीची, रामाची  इ. त्यांना चाली मात्र पाश्चिमात्य पद्धतीने असतात. जमलेले सारे अमेरिकन लोक भक्तिभावाने गातात, हात जोडतात आणि आपल्या इथे टाळ्या वाजवतात तश्या  ते देखील वाजवतात! कधी कधी उच्चार मात्र नको ते अर्थ घेऊन येतात.....जसं की....दुर्गे  चं 'door gay '  होतं, सीताराम चं 'sita rum ' होतं! स्टीवला ह्याची जाणीव सुद्धा आहे. म्हणून मी त्याच्याबरोबर असताना त्याने मला लोकांचे उच्चार सुधारायला सांगितले होते. त्या लोकांबरोबर मी देखील गायलो. व तिथे माझी अमेरिकन संगीत वाजवणाऱ्या अनेक लोकांशी ओळख झाली, चर्चा झाली. एकूण खूप समाधानकारक अनुभव होता तो!                         
               ह्यावर्षी जेव्हा भीमसेन जोशी ह्यांचे निधन झाले तेव्हा स्टीवने 'फेसबुक' वर लिहिले देखील होते - The World  has lost  a  robust voice which will never  be  heard  again. Fortunate to have heard that live in my life. त्यानंतरचे कीर्तन त्याने भीमसेन जोशींना अर्पण केले! मला मात्र सारखा एकंच विचार मनात यायचा....' अमेरिकन कलाकार, भारतीय संगीत, भारतीय भक्तीभाव'....अजब आहे रे हा माणूस!
                 जसं जसं आमचं बोलणं वाढत गेलं तेव्हा स्टीव हा हिंदू धर्माबद्दल किती श्रद्धाळू होता हे मला समजलं. गणेश चतुर्थीला गणपतीची भक्ती करायचा, नवरात्रीला दुर्गेची भजनं म्हणायचा, दिवाळीला 'विश' करायचा! त्याला भारताबद्दल फार आपुलकी होती ती ह्याच्यातून दिसून यायची! अजून देखील तो 'फेसबुक' वर हिंदू देव-देवीं बद्दल  भक्तिभावाने लिहित असतो.
                   पण त्याचे भारताबद्दलचे प्रेम अजून एका गोष्टीत दिसून आले. आमच्या विद्यापीठाच्या संगीत विभागाने एका भारतीय सरोद वादकाचा कार्यक्रम आयोजित केलं होता. त्याचा प्रचार करण्याची जबाबदारी माझ्यावर सोपवली होती. मी अर्थात पहिले मानाचे आमंत्रण स्टीवलाच दिले! त्याने देखील ते आनंदाने स्वीकारले. कार्यक्रम छान झाला. दुसऱ्यादिवशी स्टीवने त्या कलाकाराला आपल्या घरी नेले....त्याला जेऊ घातले...त्याच्याशी गप्पा मारल्या, घरी त्याची मैफल ठेवली आणि त्याला मानधन देखील दिले! आणि दुसऱ्या दिवशी आपण 'फेसबुक' वर फोटो टाकतो तसा त्याने देखील टाकला होता  आणि - 'With an artist from India'  असं त्याखाली लिहिले होते!  आपल्याकडे 'पाश्चात्य' कलाकार आला की आपल्या इथली काही उत्साही पोरं कशी वागतील तसाच तो प्रकार होता!
                        एकदा असंच गमतीत त्याला म्हंटल, " काय उस्ताद स्टीव, कशे आहात?" त्वरित उत्तर आलं, " मला उस्ताद म्हणू नकोस आशय. माझ्यासाठी एकच उस्ताद .....आमचे बाबा." ह्यावरून त्याची भक्ती दिसून यायची!
                         अमेरिका सोडताना स्टीवला शेवटचा भेटायला गेलो! तेव्हा त्याने आवर्जून सांगितले होते. " आपण नशीबवान आहोत रे...आपल्याला भारतीय शास्त्रीय संगीत ऐकायला मिळाले....जे ऐकत नाहीत त्यांची मला दया येते. खूप मोठ्या आनंदाला ते मुकत असतात. त्यांना आता कळणार नाही काही. पण जेव्हा शांती हवी-हवीशी वाटेल तेव्हा ते आपो-आप आपल्या संगीताकडे वळतील, आपल्या योग ( yoga ) कडे वळतील. शेवटी काय, जगाची सुरुवात ह्या कालांवरून झाली आहे....शेवटी वर्तुळ पूर्ण होण्यासाठी लोकं पुन्हा इकडे वळतील. तू मात्र आपल्या ह्या कलांना सोडू नकोस!"
अमेरिकन असूनसुद्धा ह्या कलांना 'आपलं' म्हणणारा स्टीव अजून माझ्या लक्षात आहे.  त्याने सांगितलेलं अर्थात मी पाळतोय . म्हणूनच ती 'रेकॉर्ड' ऐकत असताना स्टीवची प्रकर्षाने आठवण झाली!   

'स्टेसी' - माझी अमेरिकेतील मैत्रीण

अमेरिकन माणूस हा पटकन कुणाशी बोलत नाही. पण एकदा त्याला, किंवा तिला, तुमच्या चांगल्या असण्याबद्दल खात्री पटली की त्यांची कळी खुलते. मग ते तुमच्याशी अगदी मनमोकळ्या गप्पा मारतात. त्यांना तुम्ही हवे-हवेसे वाटता...तुमच्याशी सारखं काहीतरी 'share ' करावेसे वाटते.
बाकी 'कायद्याच्या' साच्यात अडकलेल्या ह्या जीवनपद्धतीत आपुलकी सुद्धा 'लीगल' आहे की नाही असाच शोध घेणारी ही माणसं! त्यामुळे एकमेकांवर  विश्वास हा कमीच. पण ह्या साच्यात भावना कुठेतरी दडून बसतात आणि मग अचानक एका  विश्वास ठेवण्या-लायकीच्या माणसासमोर प्रकटतात! अशा ह्या 'साच्यात' दोन वर्ष वावरताना मला ती भेटली. आणि तिच्यासाठी 'विश्वास ठेवण्या-लायकीचा' होतो मी! तिचे नाव स्टेसी.
आमच्या विद्यापीठाच्या bachelors शाखेत ती शिकत होती. तिचा विषय होता biology ,जो माझा masters  चा देखील विषय होता.

खर्च जमवावा आणि अनुभव घ्यावा म्हणून मी शिकता-शिकता विद्यापीठाच्या 'बुक स्टोर' मध्ये काम करायचे ठरवले. ठरवले म्हणणे तसे चुकीचे...कारण प्रत्येकाला तसे करावेच लागते. ह्याच 'बुक स्टोर' मध्ये मला अनेक चांगले अनुभव तर आलेच पण अमेरिकन 'सामान्य माणूस' सुद्धा जवळून बघायला मिळाला.इथेच माझी आणि स्टेसीची प्रथम भेट झाली. खांद्यापर्यंत सोडलेले सुंदर सोनेरी केस, गालांवर किंचित नैसर्गिक लाल रंग, बेताची उंची, मुलींना शोभेल एवढीच रुंदी व सदैव हसरा, पांढरा शुभ्र चेहरा! कामाच्या पहिल्या दिवशी, मी माझ्या 'locker ' मध्ये सामान ठेवत असताना ही माझ्या बाजूच्या locker मध्ये तिचे सामान ठेवत होती. ( आमचे दोघांचे lockers  बाजू-बाजूला ठेवल्याबद्दल नियतीचे आभार! :D  ) अमेरिकन रीत असल्यामुळे आणि
शेजारी सुंदर मुलगी असल्यामुळे मी उद्गारलो . "शुभ प्रभात! कसं चाललंय?" " एकदम मजेत...आज माझा पहिला दिवस आहे", ती म्हणाली. आमच्या बोलण्याने वेग पकडला. तेव्हा उन्हाळा असल्यामुळे 'आज किती उकडतंय' हे आलंच त्यात! ( ह्या अमेरिकन लोकांना 'तापमान' ह्या विषयावर अनेक तास बोलता येईल!) आलेली पुस्तकं तपासायची, त्यांच्या विषयाप्रमाणे एकत्र करायची व त्यांना 'shelf ' मध्ये लावायची हे आमचे दोघांचे काम होते. त्यामुळे साहजिकच बोलणं होत असे. पण ह्या जोरावर 'मैत्री' व्हावी असं म्हणायला ती भारतीय नव्हती. :)
एकदा असंच काम करत असताना कुणीतरी मला विचारलं, " काय रे, तुमच्याकडे असाच उकाडा असतो का रे?" ( टेक्सास मध्ये प्रचंड उकडतं!) त्या व्यक्तीला मी भारतीय आहे हे माहिती होतं. स्टेसीला ह्या गोष्टीचे फार आश्चर्य वाटले. " तू भारतावरून, एवढ्या लांबून, इकडे शिकायला आलास! दाट इज कूल! मी भारताबद्दल ऐकून आहे.....एकदा कधीतरी जायचे पण आहे. पण भारत सुरक्षित आहे का?" ह्या अनपेक्षित प्रश्नांनी माझे लक्ष वेधून घेतले. " तू भारतात येऊ शकतेस....इट इज सेफ ...डू नॉट वरी." मी तिला जणू आमंत्रणच देत होतो. माझ्या सुदैवाने तिला भारतात केवळ हत्ती, घोडे आहेत असे वाटत नव्हते! तिच्यामते भारत एक प्रगतीशील देश होता आणि त्यामुळे उत्सुकतेच्या भावनेने ती भारताबद्दल विचारात होती. कुठे कुठे तिने काय वाचले होते ह्याचा माझ्याकडून खुलासा करून घ्यायची.  तिच्या वर्गात अमेरिकेत वाढलेले भारतीय लोक होते पण खास भारतातून आलेला तिच्या पाहण्यात मी एकटाच होतो!
"तुला तुझ्या घरच्यांची आठवण येत नाही का रे? तुला इकडे कंटाळा येत असेल ना?" काम करताना एकदा अचानक तिने मला हा प्रश्न विचारला. मी अर्थात पहिल्या प्रश्नाचे उत्तर होकारार्थी दिले. पण मला इकडे कंटाळा येत नाही असं कळल्यावर तिने प्रचंड आश्चर्य व्यक्त केले! मग तू दिवसभर काय करतोस, घरी कधी बोलतोस, खाण्या-पिण्याचं काय करतोस, 'पार्टी' करतोस की नाही ह्या अनेक प्रकारच्या  प्रश्नांना मला सामोरे जावे लागले. पण तिच्याशी बोलायला मजा वाटायची. ह्याचे मुख्य कारण म्हणजे तिच्यातला साधेपणा. साधारण आपल्याकडे बोलले जाणारेच विषय आमच्या बोलण्यात येत. शेवटी इकडची काय आणि तिकडची काय, सामान्य माणसं सारखीच!
दिवस भर-भर चालले होते. बुक स्टोरची नोकरी संपली होती. बरीच लोकं परवडत नसल्यामुळे त्यांनी सर्व विद्यार्थ्यांना तात्पुरती सुट्टी दिली होती. त्यामुळे स्टेसीशी काहीच संपर्क नव्हता. बुक स्टोरचे बाकी लोक अधून मधून भेटायचे, थोडी औपचारिक विचारपूस होयची आणि मग आम्ही आपापल्या वाटा चालू लागायचो.
एकदा रात्री असाच कपडे धुण्यासाठी घराबाहेर पडलो.( होय! अमेरिकेत जर तुम्ही भाड्याच्या घरात राहत असाल, तर सर्व भाडेकरूंसाठी एक 'laundry  machine  असतं. तिथे नंबर लाऊन कपडे धुवायचे असतात) कपडे 'washing ' करणाऱ्या यंत्रात टाकले, यंत्र सुरु केले आणि मागे वळलो. बघतो तर काय.... कपडे हातात घेऊन दारात स्टेसी उभी! " तू इथे कसा? तू इकडेच राहतोस का?" तिने मला विचारले. "ग्रेट! कधी पाहिलं नव्हतं तुला इकडे", मी उद्गारलो. " एनीवेज,आपण बुक-स्टोर सोडल्यावर भेटणं कठीण होतं. नालायक लोकं, आपल्याला जास्त तास दिले नाहीत कामाला. आधीच सांगायला पाहिजे होतं ना, डॉलर्स पण कमी देत होते. म्हणून मी बाहेर नोकरी करते. तू कुठे काम करतोस?"
संभाषणाच्या गाडीचे रूळ 'पगार' ह्या स्थानकावर जेव्हा येतात, तेव्हापासून ती गाडी पुढे भयंकर वेगाने आणि उत्साहाने पळू लागते!  " मी अमेरिकेत राहत नाही, त्यामुळे मला बाहेर काम करायला परवानगी नाही", मी उत्तरलो.( बाहेर ह्याचा अर्थ विद्यापीठाच्या हद्दीच्या बाहेर) "काय सांगतोस!  मग तू खर्च कसा भागवतोस?" तिने आश्चर्याने विचारले. मी नोकरी शोधत असल्यामुळे पुढे काही बोललो नाही.
त्यानंतर स्टेसी अधून-मधून भेटू लागली. आमच्या laundry room  च्या बाजूला बसायला छोटीशी जागा होती. ती मला बऱ्याच वेळेला तिकडे फोन वर बोलताना दिसायची. मला बघून हात करायची किव्हा कधी कधी येऊन बोलायची.  इकडचे तिकडचे प्रश्न विचारायची. नोकरी मिळाली का नाही ह्याची चौकशी करायची. अधून-मधून भारताबद्दल देखील विचारायची. मी पण थोडीफार उत्तरं देऊन निघून यायचो. दरम्यान मी एका मोटेल मध्ये रात्रपाळी करू लागलो होतो. 'तसल्या' नोकऱ्या करायला आम्हाला परवानगी नव्हती आणि म्हणून मी कुणा अमेरिकन माणसाला त्याची दाद लागू देत नव्हतो. आणि म्हणून मी नोकरी करतोय ह्याची स्टेसीला देखील कल्पना नव्हती.
एकदा नाताळच्या आदल्या दिवशी मी laundry  room  कडे गेलो असताना मला स्टेसी तिकडे दिसली. संध्याकाळची वेळ होती. त्यांनतर मला मोटेल वर जायचे होते. स्टेसीला नाताळच्या शुभेच्छा दिल्या व तिनेदेखील त्या मला हसत हसत परत दिल्या.
"मग, काय करणार नाताळच्या निमित्ताने?" मी एक सहज प्रश्न केला. स्टेसीचा चेहरा पडला  व ती मला सांगू लागली. " मी क्रिसमस असून घरी जाऊ शकत नाही.....मागच्यावर्षी पण नाही जाऊ शकले. डॉलर्सचा प्रॉब्लेम आहे रे....खर्च इतके वाढले आहेत.....मी काम करते तिकडे जास्त डॉलर्स पण मिळत नाही. मला माझ्या आईची खूप आठवण येते. माझे बाबा इराकला आहेत....युद्ध आहे ना!"
" म्हणजे, तू कुठे राहतेस?" मला अपेक्षित होतं की ती माझ्याच शहरात राहत असेल आणि रोज कॉलेजला यायचं तसं येत असेल.
" मी वर्जिनियाहून आले आहे. मी इकडे नाही राहत. आम्हाला टेक्सास स्वस्त पडतं रे. म्हणून मी मागच्या जुलैमध्ये इकडे शिकायला आले. तेव्हा मला नोकरी नव्हती. सारे डॉलर्स आई पाठवायची. पण नंतर ते महाग जायला लागले. घरचे भाडे, सगळ्याचे इंश्युरंस , वेगवेगळे कर भरणे ह्यात मला डॉलर्स पाठवणं कठीण होऊ लागलं. म्हणून मी इकडे नोकरी पत्करली. पण तुला माहिती आहे ना, आपल्याला बुक स्टोर मध्ये किती पगार मिळायचा....ते नुसतं काम करून घ्यायचे. म्हणून मी नोकरी बदलली. पण परिस्थिती तशीच आहे....काही उरत नाही. मागच्या वर्षी मी काही 'गिफ्ट' पाठवू शकली नाही माझ्या आईला....ह्यावर्षी देखील डॉलर्स नाही. मला बाबांना इराकला पण 'गिफ्ट' पाठवायचे आहे....पण काय करू.....इट इज नॉट इसी....आय मिस माय फादर सो मच!"              
स्टेसी हे सगळं शांतपणाने सांगत होती. डोळ्यात पाण्याचा एक थेंब नाही, उगीच हातवारे नाही, आवाज चढवलेला नव्ह्ता किंवा उगीच भावनात्मक दबलेला नव्ह्ता. तिच्या वागण्यात खूप 'maturity ' दिसत होती. परिस्थिती ही अशी आहे आणि  त्याच्याप्रमाणे आपण जगायचे आहे, ह्याची तयारी होती. मी भारताहून जरी आलो असलो, तरी तिची परिस्थिती बऱ्यापैकी माझ्यासारखीच होती.....आई-वडिलांपासून लांब, परिवारापासून लांब.
"मग तू वर्जिनियाला कधी जाणार?" मी विचारलं. खरं तर ह्या प्रश्नाचं एकच उत्तर होतं...डॉलर्स जमल्यावर. पण मला संवाद पुढे ढकलायचा होता. एक तर एवढी सुंदर मुलगी आपल्याशी बोलते आहे ही भावना तर दुसरीकडे एक नवीन कथा ऐकण्याची संधी. मला दोन्ही हवं होतं! "माहिती नाही रे.माझ्याकडे डॉलर्स जेव्हा येतील,जेव्हा साठतील तेव्हा मी ठरवीन. आजच मी माझ्या आजोबांशी बोलत होते.त्यांना पण माझी खूप आठवण येते. पण बिचारे इकडे येऊ शकत नाही.त्यांना जे पेन्शन मिळते त्यात त्यांना इकडे यायचा विमान प्रवास परवडत नाही. यु नो? मी त्यांची लाडकी नात आहे.मी बाळ होते तेव्हा माझे आजी-आजोबा ४ महिने राहिले होते आमच्याकडे. तेव्हापासून त्यांचा माझ्यावर जीव आहे."
हे सगळे मला नवीन होते. आम्हाला भारतात अमेरिकेबद्दल काय सांगितले
जाते? अमेरिकेत नात्यांना काहीच किंमत नाही.मुलं मोठी झाली की आई-वडिलांना विचारत  नाहीत. ( हे असं सांगण्यात अमेरिकेत गेलेल्यांपेक्षा न गेलेल्या लोकांची संख्या जास्त असते म्हणा! ) पण इथे तर, भारताप्रमाणे आजी-आजोबांचा नातवंडांवर जीव आहे. देश कुठलाही असो....सामान्य माणसं सारखीच की!
त्याचवर्षी मी भारतात जाऊन आलो होतो ह्याचे तिला फार कौतुक होते. त्या दिवशी तिने मला विचारले. " तू भारतात जाऊन आलास...कमाल आहे तुझी....एवढा खर्च कसा काय मानेज केलास?" तिच्या ह्या प्रश्नाने मात्र मला थोडे खजील झाल्यासारखे झाले. मी तिकिटाचे अर्धे पैसे घरून मागवले होते ह्याची तिला दाद नाही लागू दिली मी!
कुठे राहतात तुझे आजी-आजोबा?" मी विचारले. "वर्जिनियालाच का?"
"नाही रे. ते तर कॉलोरेडोला असतात. ते मला नेहमी म्हणतात, फोन वर बोलण्यात फक्त कृत्रिम मजा येते, तुला समोरासमोर बघावेसे वाटते, त्यात खरा आनंद आहे. आता आठ वर्ष झाली, मी त्यांना बघितले  नाही.जे काही बोलणं होतं ते फोनवरूनच!"
मी तिची अवस्था समजून घेण्याचा प्रयत्न करत होतो. त्या किंचित अंधुक वातावरणात तिने कानात घातलेला 'दागिना' ( दागिनाच म्हणतात ना हो?) चमकला आणि ती अधिक सुंदर दिसली! मग ती स्वतःच्या बाबांबद्दल सांगू लागली.
मी विषय काढलाच नव्ह्ता. तिला मात्र सगळं सांगावसं वाटलं. अमेरिकेत जीवन हे 'यंत्रसंस्कृती'शी मैत्री केलेलं. त्यामुळे कुणाला-कुणाशी बोलायला वेळ नसतो. आणि ऐकून घेणारे कुणी भेटले तर मग विचारांचे धरण फुटते आणि माणूस असा बोलका होतो.
" इराकचे युद्ध सुरु झाल्यापासून माझे बाबा तिकडेच आहेत. महिन्यातून एकदा फोन करतात. कधी कधी उशीर होतो.पण आम्हाला आता त्याची सवय झाली आहे. कधी कधी आम्ही त्यांना काही पाठवतो.मागच्यावर्षी त्यांनी मला एक 'फर'चा कुत्रा पाठवला होता. मला soft toys  खूप आवडतात! .मी तो माझ्याबरोबर इकडे घेऊन आले आहे. पण मला माझे बाबा हवे आहेत, काही वर्षांनी माझे लग्न होईल....तेव्हा मला ते इकडे हवे आहेत. लोक का युद्ध करतात रे? It  seperates  families !"
तिचा मुद्दा हा आम्हा सर्वांचाच मुद्दा आहे की! राजकारण्यांच्या स्वार्थापायी जगाचे नकाशे बदलत आले आहे, बदलत चालले आहेत आणि अजून किती दिवस बदलतील काही कल्पना नाही. पण तिच्या जिद्दीबद्दल माझ्या मनात कमालीचा आदर उत्पन्न झाला. अंदाजे वीस वर्षाची ही मुलगी....कमालीच्या आत्मविश्वासाने एकटी राहत होती.आठ वर्षांपासून आजी-आजोबांना बघितले नव्हते....बऱ्याच वर्षांपासून बाबांना बघितले नव्हते....आई अनेक मैलांवर दूर राहत होती...तरीही हिचे धैर्य खचले नव्हते.  मी दहावीची परीक्षा देत होतो त्यावेळी 'बुश' ने अमेरिकन सैन्य इराकला पाठवले होते. आता मी दहावी झाल्याला सात वर्ष झाली. सात वर्षांपासून तिला आपल्या बाबांना बघता आलं नव्हतं. ' आपण आपल्या बाबांना परत कधी बघू का' असा विचार तर तिच्या मनात येत नसेल ना .....जाऊ दे , मी हा विचार करणंच सोडून दिलं!
त्यानंतर स्टेसी अधून-मधून भेटायची...कधी लायब्ररीत तर कधी खायच्या ठिकाणी.थोडं बोलणं होयचं.मी नंतर भारतात कधी जाणार ह्याची मात्र ती आवर्जून चौकशी करायची. कधी कधी आई-वडिलांबद्दल देखील विचारायची. मी अमेरिका सोडताना तिला भेटायची इच्छा होती पण बऱ्याच दिवसांपासून ती काही दिसली नाही. कदाचित ती वर्जिनियाला जाऊ शकली असेल ह्या आनंदात मी भारतात परत आलो. आश्चर्य म्हणजे ती फेसबुक पण वापरात नाही. त्यामुळे तिथे सुद्धा 'contacted ' राहणं अवघडच!
परवा कुठेतरी पेपरात वाचले की अमेरिकन सरकार हळू-हळू इराक आणि अफ्घानिस्तानातून  सैन्य कमी करणार आहे. लगेच स्टेसीची आठवण झाली. तिला तिचे बाबा भेटू देत ह्याची देवाकडे प्रार्थना केली. माझ्यापेक्षा वयाने लहान आणि डिग्रीने देखील लहान असूनसुद्धा कमालीचे धैर्य शिकवणारी माझी ही मैत्रीण तिच्या परिवारासकट खुश राहो अशीच अशा व्यक्त करतो. बाकी मिनटा-मिनटाला बदलणाऱ्या ह्या जगात आशाच व्यक्त करू शकतो आपण!
आपली  भारतीय संस्कृतीच  सर्वश्रेष्ठ आहे असं मानणाऱ्या लोकांची संख्या काही कमी  नाही. पण शेवटी देश कुठलाही असो,धर्म कुठलाही असो, सामान्य माणूस हा सारखाच! आपल्याकडे मूल झालं की स्त्री आपल्या आई-वडिलांकडे  जाते.....इथे फरक एवढाच सूक्ष्म की आई-वडील ( स्टेसी चे आजी-आजोबा) आपल्या मुलीकडे राहायला आले होते!

Image Credits:  http://www.protodepot.com/archive/2008_01_01_archive.html